طبق شاخص توسعه انسانی سازمان ملل، شیلی به عنوان پیشرفته‌ترین کشور در آمریکای لاتین محسوب می‌شود. این کشور، همراه با آرژانتین، تنها نمونه در منطقه است که نرخ توسعه انسانی بسیار بالایی دارد. با این وجود، علی رغم رشد اقتصادی و تمرکز بر سیاست‌های اجتماعی، شیلی هنوز با نابرابری اجتماعی و وضع اقتصادی نسبتا بدی روبروست. در واقع، شیلی با شکاف بزرگ درآمدی و اختلاف‌های چشم‌گیر در کیفیت خدمات عمومی و خصوصی، به ویژه در زمینه‌های آموزش و بهداشت، مواجه است. به علاوه، وابستگی شدید به منابع طبیعی، به ویژه مس، باعث بروز مسائل زیست‌محیطی و تناقضات اجتماعی شده است. با این توصیف، وضعیت نوآوری اجتماعی در شیلی چگونه است؟
تاکنون، تحقیقات در زمینه نوآوری اجتماعی شیلی بسیار محدود بوده‌اند. اهمیت نوآوری در اقتصاد شیلی برای اولین بار در دهه 1990 به عنوان یک موضوع مورد مطالعه مطرح شد. تحقیقات نشان داده است که اقتصاد این کشور بسیار آسیب‌پذیر بوده و بر خطر وابستگی به منابع طبیعی و نیاز به نوآوری فناورانه تأکید کرده است. هرچند برخی اقدامات موفق در این زمینه انجام شده است، اما نوآوری‌های فناورانه اصلی در موفقیت اقتصادی شیلی نقش به خصوصی نداشته‌اند.
سوال اصلی در بحران‌های فعلی این است که چگونه می‌توان نوآوری را بهبود بخشید تا رقابت اقتصادی درازمدت شیلی تقویت شود؟ با وجود وابستگی به منابع طبیعی، به نظر می‌رسد که گفتگوها به سکون رسیده‌اند. بنابراین، نیاز به یک دیدگاه نوآورانه بهتر با عنوان «پارادایم نوآوری نوین» وجود دارد. این پارادایم بر اهمیت ارتباط با جامعه تأکید می‌کند و نوآوری اجتماعی را به عنوان عامل حیاتی در حل چالش‌های گوناگون اعم از مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی معرفی می‌کند.
رشد نوآوری اجتماعی در شیلی
اکنون، در شیلی اکوسیستم نوآوری اجتماعی متنوعی در حال ظهور است. در طول تاریخ، بخش غیر انتفاعی داوطلبانه، شامل سازمان‌هایی مانند TECHO وSocialab ، در پیشبرد نوآوری‌های اجتماعی در آمریکای لاتین نقش اساسی ایفا کرده است. اقدامات جمعی و پروژه‌های کارآفرینی اجتماعی (که برخی در وانگاشت SI-DRIVE برجسته شده‌اند) با موفقیت راهکارهای نوآورانه را در حوزه‌هایی چون آموزش، بهداشت و محیط زیست معرفی کرده‌اند.
در مقابل، نقش بخش تجاری در نوآوری اجتماعی در شیلی هنوز ابهاماتی دارد. از آنجایی که این موضوع به مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) محدود می‌شود، اطلاعات کمی درباره عمق مشارکت شرکت‌های تجاری در نوآوری‌های اجتماعی وجود دارد. با افزایش منابع انسانی و مالی در CSR، همچنان سوالاتی درباره اینکه آیا بخش خصوصی نقش خود را در اکوسیستم نوآوری اجتماعی شیلی به طور کامل اجرا کرده است یا خیر، وجود دارد. از طرف دیگر، طبیعت اختلاف برانگیز CSR نگرانی‌ها را افزایش داده است.
با این حال، با افزایش استفاده از مفهوم ارزش مشترک که فراتر از تعریف سنتی CSR می‌رود، شواهدی از تغییر در این زمینه ظاهر شده‌اند. این امر شامل توسعه راهکارهای نوآورانه به همراه جوامع و نهادهای دیگر است و نشان‌دهنده نقش مسئولانه‌تر شرکت‌ها در زمینه نوآوری اجتماعی می‌باشد.
در سال‌های اخیر، دانشگاه‌ها نیز به ویژه از طریق مأموریت ارتباط با جامعه و انتقال دانش با تأکید بر مسئولیت اجتماعی دانشگاهی به عنوان ترویج‌کننده مهم نوآوری اجتماعی در شیلی ظاهر شده‌اند. تأسیس شبکه نوآوری اجتماعی در آموزش عالی (NESIS شیلی) در سال 2013، دانشگاه‌های مختلف از مناطق مختلف کشور را گرد هم آورد تا پروژه‌های نوآوری اجتماعی را ادامه دهند. در حالی که برخی از دانشگاه‌ها برنامه‌ها، مراکز نوآوری اجتماعی و آزمایشگاه‌هایی را جهت توسعه این زمینه در شیلی ایجاد کرده‌اند، اما اختلافات قابل توجهی در نمایه‌های آنها وجود دارد. برخی از آنها تمرکز خود را بر روی معرفی شیوه‌های اجتماعی جدید می‌گذارند، در حالی که دیگران بر روی راهکارهای فناورانه برای ایجاد ارزش اجتماعی تأکید دارند.
یک دیدگاه غالب در دانشگاه‌های شیلی، نگاه به نوآوری اجتماعی از منظر کارآفرینی اجتماعی است. با این حال، چالش شناخته شده‌ای وجود دارد که این مؤسسات باید درک خود از نوآوری اجتماعی را فراتر از کارآفرینی و فناوری گسترش دهند. چالش دیگر غلبه بر رویکرد کل به جزء است که اغلب در آمریکای لاتین با نام “آسیستانسیالیسمو” شناخته می‌شود، که در آن، دانشگاه‌ها بدون مشارکت فعال جوامع، راهکارها را دیکته می‌کنند.
دانشگاه‌های شیلی، مانند بسیاری از سازمان‌های دیگر در آمریکای لاتین، با نیاز به خصوصی دست و پنجه نرم می‌کنند. آنها باید به جای اینکه جوامع را به عنوان دریافت‌کنندگان منفعل در نظر بگیرند، به تقویت قدرت جوامع بپردازند و این گونه با چالش‌ها مبارزه کنند. خوشبختانه، طی چند سال گذشته، جنبشی به راه افتاده که به جای تعیین و حاکمیت بر آنها، فرآیندهای نوآوری اجتماعی را با همکاری جامعه تسهیل و اداره کنند. این تغییر اطمینان حاصل می‌کند که دانشگاه‌ها به نیازهای واقعی جوامع پاسخ می‌دهند و از ریسک ارائه راهکارها بدون همکاری واقعی جلوگیری می‌شود.
نقش تعیین‌کننده بخش عمومی
در مدت اخیر، بخش عمومی، به ویژه دولت شیلی، تلاش‌های قابل توجهی را در حل چالش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی انجام داده است تا با اتخاذ نوآوری‌های اجتماعی به پیشرفت برسد. یکی از نمونه‌های برجسته این تحول، بنیان‌گذاری مسابقه «شیلی برای همه» است که فرصت‌های تأمین مالی برای سازمان‌های غیرانتفاعی با پروژه‌های نوآورانه فراهم می‌کند و گرنت‌های تا 30,000 دلار آمریکا ارائه می‌دهد. همچنین، «لابراتوار دولت» نیز به‌عنوان یک مرکز نوآوری عمومی در این تلاش‌ها نقش محوری دارد.
نیروی اساسی در پشت‌سرگذاشتن این تلاش‌ها برای نوآوری اجتماعی، سازمان توسعه اقتصادی شیلی (CORFO) است. برنامه این سازمان برای نوآوری اجتماعی که از سال 2015 آغاز شده، به‌عنوان یک رویکرد نوآورانه جهت ترویج هم‌آفرینی شیوه‌های اجتماعی جدید و بهبود یافته شناخته می‌شود. لازم به ذکر است که برای دولت شیلی، نوآوری اجتماعی به معنای کارآفرینی اجتماعی نیست و شامل زمینه‌های مختلفی از جمله سیاست‌های عمومی و پروژه‌های علمی نیز می‌شود.
این برنامه از پنج مرحله متمایز تشکیل شده است:
- تعریف مشکلات و چالش‌ها: این مرحله شامل شناسایی مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی در یک منطقه خاص است که با جلب نقدها و انتقادات افراد محلی همراه می‌شود. به عنوان مثال، چالش‌هایی مانند بهبود دسترسی به آب در این فاز مطرح می‌شوند.
- ایده‌پردازی: این مرحله با راه‌اندازی یک پلتفرم وب شروع می‌شود که به نوآوران امکان می‌دهد ایده‌های خود را برای حل چالش‌ها به اشتراک بگذارند. شرکت‌کنندگان از راهنمایی تخصصی افراد متخصص بهره‌مند می‌شوند. سپس کارگاه‌هایی برگزار می‌شود تا پروژه‌ها را بهبود داده و با اهداف برنامه هماهنگ شوند.
- ساخت نمونه اولیه: در این مرحله، اعلام می‌شود که سازمان‌ها باید با جوامع محلی همکاری کرده و نمونه‌های اولیه را هم‌آفرینی کنند. ابتکارهای انتخاب شده گرنت‌هایی تا 61,000 دلار آمریکا دریافت می‌کنند که 80٪ از بودجه کل را پوشش می‌دهد. این مرحله از 15 تا 21 ماه طول می‌کشد.
- اعتبارسنجی: این مرحله شامل یک دعوت و فراخوان ملی برای اعتبارسنجی نمونه‌های اولیه است. در این قسمت، تا 154,000 دلار آمریکا بودجه به هر پروژه اختصاص داده می‌شود. این مرحله اطمینان حاصل می‌کند که راهکارهای پیشنهادی موثر و استوار هستند.
- مقیاس‌پذیری: در حالی که جزئیات این مرحله هنوز در حال ساخت است، برنامه کلی این است که پروژه‌ها را در افزایش تأثیر و ارائه راهکارها به چندین سیاق حمایت کند.
برنامه‌ی نوآوری اجتماعی CORFO به عنوان یک رویکرد سیاستی پیشگام کاملا آشکار است و سعی در شکل‌دهی و ترویج یک الگوی جدید برای حل چالش‌های اجتماعی دارد. بی‌تردید، این برنامه نه تنها در حمایت مالی از ابتکارها بلکه در بنیان‌گذاری و تقویت اکوسیستم‌های نوآوری اجتماعی نیز تأثیرگذار بوده و به خوبی توسعه شیوه‌های اجتماعی نوین را تشویق می‌کند.
بدون دیدگاه