در این مطلب بررسی می‌کنیم که پویایی فرآیند نوآوری اجتماعی بستگی به حالت و شدت تعامل و حوزه جامعه‌ای دارد که نوآوری اجتماعی در آن متمرکز است. همچنین نه انواع نوآوری اجتماعی، که از دیدگاه پویایی فرآیندی به دست آمده‌اند، معرفی و بحث شده‌اند.
SI-DRIVE درباره ارتباط بین نوآوری‌های اجتماعی و تغییر اجتماعی است. بُعد فرآیند نوآوری‌های اجتماعی، یکی از پنج ابعاد کلیدی آن می‌باشد که به ایجاد و ساختاردهی نهادها و تغییرات رفتاری می‌پردازد. این بُعد، در نظریه، به مکانیسم‌هایی پرداخته که پل ارتباطی بین فعالیت‌های نوآوری اجتماعی فردی (در سطح میکرو) و تغییر اجتماعی (در سطح ماکرو) را شکل می‌دهد. دامنه وسیع نوآوری‌های اجتماعی که در نقشه‌برداری جهانی SI-DRIVE مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، به نظر متنوع و آزمایشی می‌آید. برای بهبود درک فرآیندهای نوآوری اجتماعی، نیاز است که از محدودیت‌های یک نوآوری اجتماعی خاص فراتر رفته و بازی میان پروژه‌ها و عوامل مختلف نوآوری اجتماعی از زمینه‌های اجتماعی مختلف را مورد بررسی قرار دهیم. همچنین، باید از ساده‌سازی بیش از حد در کاهش دینامیک‌های فرآیند به مسائل مانند مقیاس‌پذیری یا تقلید پرداخته و تنها به آنها اکتفا نکنیم.
در ابتدا، پویایی فرآیند به دامنه‌های جامعه‌ای که نوآوری اجتماعی در آن تعبیه شده است، بستگی دارد. ما به سه دامنه حاکم جامعه تمرکز می‌دهیم: جامعه مدنی، اقتصاد و سیاست. زمانی که درباره دامنه‌های جامعه‌ای حرف می‌زنیم، متوجه می‌شویم که هر یک از این دامنه‌ها تحت یک منطق خاص عمل می‌کند؛ با این حال، جوانبی از سایر دامنه‌های جامعه نیز قابل شناسایی هستند.
نکته دوم، دینامیک فرآیند اغلب بر اساس نوع و شدت تعامل استوار است. انواع تعامل معمول عبارتند از: رقابت، همکاری و سلسله مراتب. شدت تعامل به میزان تبادل بین فعالیت نوآوری اجتماعی و قوت ایده کلی آن بستگی دارد.
همچنین، جوانب دیگری مانند حد حرفه‌ای شدن فعالیت‌های نوآوری اجتماعی، دینامیک جامعه پشت این فعالیت‌ها (مثل دیجیتالی‌شدن، مهاجرت، تغییرات جمعیتی، مسائل محیطی و انرژی) و نقش سیاست در نظر گرفته شده‌اند.
در جدول، نه نوع نوآوری اجتماعی از دید دینامیک فرآیند ارائه شده‌اند. این نه خانه نمایانگر دینامیک فرآیند حاصل از تداخل بین دو بعد است. باید به یاد داشت که اینها نمونه‌های ایده‌آل هستند و در واقعیت، مثال‌های زیادی وجود دارد که در میان این نمونه‌ها قرار می‌گیرند و در طول توسعه، فعالیت‌های نوآوری اجتماعی می‌توانند از یک خانه به خانه دیگر حرکت کنند.
با اشاره به دامنه‌های جامعه مختلف، مشاهده می‌شود که سه نوع در حوزه اقتصاد جا افتاده‌اند.
نوآوری‌های اجتماعی مبتنی بر شرکت‌ها توسط خود شرکت‌ها راهبری می‌شوند و بر روی ساختار داخلی آنها تمرکز دارند. الگوهای پیاده‌سازی به صورت گسسته هستند، به این معنا که شرکت‌ها به طور معمول راه‌حل‌های منفصل را پیاده‌سازی می‌کنند. تبادل یا پلتفرم‌های مشترک کم اهمیت هستند و حمایت سیاسی تنها در موارد بسیار کم یافت می‌شود. نیروهای محرک پشت این فعالیت‌ها شامل تغییرات جمعیتی، کمبود نیروی متخصص و فشار اقتصادی هستند. پویایی فرآیند پایین است و شاید به‌طور کند به دلیل فشارهای مستمر. این نوع بهترین‌ها در زمینه نوآوری در محل کار مستند شده است (برای اطلاعات بیشتر به مقاله در مورد نقش نوآوری در محیط کار به عنوان یکی از مهمترین محرک‌های نوآوری اجتماعی مراجعه کنید).
نوآوری‌های اجتماعی که از انگیزه کارآفرینانه الهام می‌گیرند، بر پایه تعادل جدیدی بین اهداف اقتصادی و اجتماعی استوارند. آنها از الگوهای تجاری حرفه‌ای پیروی می‌کنند و حداقل هدف آنها محدود کردن اندازه وسیع نمی‌شود. این تعاملات از طریق رقابت و بازار مشخص می‌شوند، اما تنها به وسیله قیمت‌ها نه، بلکه از طریق اعتبار نیز رخ می‌دهد. با وجود رقابت، نوآوری‌های اجتماعی کارآفرینانه تحت تأثیر چندین پلتفرم، انجمن یا شبکه در سطح مرزهای جغرافیایی قرار دارند. این پویاگری از کشور به کشور متفاوت بوده و به عواملی نظیر سیستم رفاه، تقسیم کار سنتی میان دولت، بازار و جامعه مدنی، چارچوب حقوقی برای شرکت‌های مبتنی بر نوآوری اجتماعی، اکوسیستم نوآوری اجتماعی و فرصت‌های تأمین مالی بستگی دارد.
نوآوری‌های اجتماعی معمولاً بر اساس مدل‌های تجارت دیجیتالی ایجاد می‌شوند و اغلب توسط سرمایه‌گذاری از طریق سرمایه‌گذاری وانتور پشتیبانی می‌شوند. این نوع نوآوری‌ها اغلب با اقتصاد به اشتراک‌گذاری مرتبط هستند که بر اساس اشتراک و بازاریابی کالاهای متعلق به افراد فردی استوار است. آنها بر خلاف استانداردها یا مقررات سیاسی عمل کرده و به عنوان یک عامل مانع تلقی می‌شوند. تعاملات آنها از نظر بازار محور بوده و رقابت‌پذیری آنها بر اساس یک جامعه بزرگ است که مقیاس‌پذیری ضروری است. به دلیل رقابت شدید، سازماندهی پلتفرم‌های مشترک و تبادل بین نوآوران اجتماعی محدود است. رقابت، گاهی به صورت جهانی، و دیجیتالی‌سازی، نیروهای محرکه پویا، حداقل در آغاز فعالیت‌های تجاری هستند. در طولانی‌مدت، پویایی به تنهایی به تنظیمات (لغو) بیشتر و قدرت عوامل استقراری بستگی دارد. این نوع نوآوری، به عنوان مثال در زمینه به اشتراک‌گذاری خودروها، شیوه معمولی فعالیت دارد.
این سه نوع نوآوری اجتماعی به وضوح در زمینه جامعه مدنی متمرکز هستند:
نیش موقت به عنوان یک نوع از نوآوری‌های اجتماعی تعریف می‌شود که در زمان و مکان محدودی اتفاق می‌افتد. این نوع نوآوری توسط افراد غالباً پرشور انجام می‌شود که هدف آنها حل یک مشکل محلی خاص است. درگیری فردی در اینجا حاکم است و از شبکه‌های اجتماعی شخصی استفاده می‌شود. عملگرایی یا حل مسئله به همراه درجه کمی از حرفه‌ای‌سازی و حمایت بالای داوطلبان اتفاق می‌افتد. حمایت سیاسی محدود و اغلب غیررسمی است. تعامل با سایر نوآوری‌های اجتماعی محدود است و هیچ اشاره‌ای به یک روند اجتماعی جهانی وجود ندارد. در نتیجه، پویایی این نوع اغلب محدود است. هر چه به مرحله مقیاس‌پذیری یا ارتقاء برسد، این نوع به نوع دو منتقل می‌شود زمانی که بازاریابی شود یا به نوع هفت منتقل می‌شود زمانی که حمایت سیاسی معتبر حاصل شود. نمونه‌های این نوع در حوزه‌های مختلف مانند تخلیه و پناهندگان یا مدل‌های جدید مراقبت قابل شناسایی هستند.
نوآوری‌های اجتماعی مبتنی بر اجتماع به شدت بر خودسازماندهی تمرکز دارند و در برخی موارد هدف آنها تقویت اجتماعات محلی است. این نوع نوآوری‌ها بر پایه جامعه محلی گسترده بنیان‌گذاری شده‌اند و سازماندهی شبکه آنها به حدی از حرفه‌ای‌سازی نیاز دارد. سیاستمداران محلی اغلب در این فرآیند شرکت دارند و در اندازه‌های ممکن از حمایت مالی دولت بهره می‌برند. این فعالیت‌ها در سطح محلی اجرا می‌شود، اما گاهی از استراتژی‌های ارتباطی نیز بهره‌می‌برند. این نوع نوآوری‌ها اغلب با جریان جهانی جامعه‌ای مثبت (مانند حفاظت از محیط زیست، انرژی تجدیدپذیر و غذای محلی) هماهنگ هستند و به حدی با شبکه‌های ملی یا جهانی رسمی یا غیررسمی پشتیبانی می‌شوند که جهت‌دهی می‌کنند. دینامیک محلی در طولانی مدت بسیار قوی و پایدار است، به طوری که انتقال اثرات، برای مثال از تأمین انرژی خودکفایی به غذای محلی، امکان‌پذیر است. با این حال، دینامیک کلانی که به طور خودتقویت‌کننده است، هنوز به طور کامل بهره‌مند نشده است و وابسته به عوامل سیاسی مانند غیرمتمرکزسازی یا منطقه‌بندی، تأمین مالی، تنظیمات و غیره است. این نوع نوآوری اجتماعی به عنوان ویژگی مشخص برای زمینه‌های عملی در حوزه محیط و انرژی (تولید محلی انرژی، خدمات انرژی، تعمیر، استفاده مجدد و بازیافت، تولید اولیه پایدار غذا) شناخته می‌شود.
نوآوری‌های اجتماعی جهانی برپایه جنبش‌های اجتماعی محلی استوار است و به طور مستقیم از نقشه‌برداری جهانی یا فعالیت‌های مطالعاتی SI-DRIVE مشتق نمی‌شود. جوامع مدنی در سطوح مختلف کشورها متفاوت هستند و ایده “چندگانه مدرنیته” در نظر می‌گیرد که هیچ راه مشترکی به سوی مدرنیته وجود ندارد. با این حال، نوآوری‌های اجتماعی وجود دارند که به طور گسترده در سراسر جهان انتقال می‌یابند، از جمله اشتراک خودرو، فعالیت‌های حمایت از زنان، تأمین محلی غذا و انرژی. این فعالیت‌ها بسته به وضعیت یک جامعه مدنی و فرهنگ‌های منطقه‌ای مختلف به شکل‌های متفاوتی پیاده‌سازی می‌شوند، اما همیشه یک ایده مشترک در پس این فعالیت‌ها وجود دارد. تقلید، یادگیری و تطبیق، این تعاملات را شکل می‌دهند. این پویایی فرآیند از دیگر انواع مطرح‌شده متفاوت است، زیرا نمایانگر یک پروژه تنها نیست، بلکه نماینده یک گروه از پروژه‌هاست که به تدریج توجه بیشتری جلب می‌کنند. این دینامیک تاکنون در حال رشد است، اما هنوز محدود است، و احتمالاً آینده این نوع نوآوری‌های اجتماعی به تعاملات غیررسمی و انعطاف‌پذیر بیشتری، به روشی که آپادورای به آن اشاره می‌کند “سلولی”، وابسته است. برخی از نمونه‌های این تعاملات می‌تواند در زمینه‌های توانمندسازی جوامع و مراقبت یکپارچه مشاهده شود.
سه دسته دیگر مستقر در دامنه سیاسی قرار دارند:
نوآوری‌های اجتماعی آزمایشی بر پایه برنامه‌های تامین مالی قرار گرفته، به شکل پروژه‌ها سازماندهی می‌شوند و در محدوده زمانی و دامنه‌ای خاص قرار دارند. این برنامه‌های تامین مالی فعالیت‌های متنوعی را شامل می‌شوند و به دلیل شرایط رسمی و مقررات تماس‌ها، حداقل یک سطح حرفه‌ای ضروری است. پروژه‌ها به تنهایی و پراکنده هستند؛ تعامل به عنوان یک تبادل سازماندهی بین پروژه‌های مختلف نوآوری اجتماعی بسیار ضعیف است. بنابراین، انتظار دینامیک گسترده از این نوع نوآوری اجتماعی نداریم. با این حال، برخی از پروژه‌ها استراتژی‌ها ارائه می‌دهند و ابزارهای آنها در یک زمینه عمل جاسازی شده‌اند، که نشان‌دهنده این است که این فعالیت به نوع هشتم منتقل می‌شود.
نوعی نوآوری اجتماعی تعبیه‌شده به معنای یک نوع نوآوری اجتماعی است که به طور یازینده‌ای یک جزء یا عنصر یک زمینهٔ خاص از عمل می‌شود. این نوع نوآوری اجتماعی بر اساس منابع مالی از دولت استوار است، که ممکن است به تماس‌های خاص برای ارائه راه‌حل‌های نوین در یک زمینهٔ عمل خاص اشاره کند یا منابع در زمینه اجرا را فراهم آورد. در ابتدا، فعالیت‌های نوآوری اجتماعی این نوع به صورت پراکنده است، اما اگر موفق باشند، می‌توانند به تقویت سیستم رفاه و جبران نقاط ضعف آن انگیزه دهند. این فعالیت‌های نوآوری اجتماعی دارای پتانسیل تبدیل به یک بخش استوار از سیستم رفاه هستند، و در اینجا، حرفه‌ای‌سازی و توسعه مدل کسب و کار اهمیت دارد. اغلب انتقال به نوع دو، یعنی نوآوری اجتماعی کارآفرینانه، قابل پیش‌بینی است. مثال‌های معمول می‌تواند در زمینه‌های بیکاری جوانان، حرکت گروه‌های آسیب‌پذیر، کاهش معایب آموزش، ارائه نمونه‌ها و الهام بخشی، و در آخر، مراقبت یکپارچه یافت شود.
نوآوری‌های اجتماعی از سوی بالا به پایین بر اساس برنامه‌های سیاسی مرکزی ایجاد می‌شوند، که ترکیبی از تحریک‌ها، حمایت، انگیزه‌دهی، تنظیمات و ممنوعیت‌ها را دربرمی‌گیرند. در این حالت، ارتباطات به صورت سلسله‌مراتبی است، اما پویایی فرآیند به پذیرش و مشارکت فعال افراد متکی است. براساس مطالعات موردی، مثال‌هایی در زمینه‌های حمایت از درآمد و کشورهای مرکزی مانند چین یا روسیه وجود دارد. نمونه‌هایی از نوآوری اجتماعی از بالا به پایین شکست‌خورده نیز وجود دارد، مانند ممنوعیت مصرف الکل در ایالات متحده در دهه ۱۹۳۰ یا تحریک‌ها و مقررات عدم استفاده از سیگار در دوران اخیر.
بطور خلاصه، باید دقت داشته باشیم که این انواع ایده‌آل هستند و ماتریس به طبیعت خود استاتیک است. مطالعات نشان داده‌اند که فعالیت‌های نوآوری اجتماعی می‌توانند در طول چرخه زندگی خود از یک نوع به نوع دیگر جابه‌جا شوند، به خصوص بین ستون‌های مختلف. به عنوان مثال، به اشتراک‌گذاری خودرو از پروژه‌های محلی شروع شده و امروزه به عنوان یک کسب‌وکار کارآفرینانه یا حتی مخرب در نظر گرفته می‌شود. این شامل تغییر از تعلق به جامعه مدنی یا سیاست به‌سوی فعالیت‌های بازارمحور است. علاوه بر این، امکان وجود دارد که از یک نیشه گسسته – از طریق نوآوری‌های اجتماعی تعاملی یا قالب‌بندی‌شده‌تر – به دینامیک جهانی منتقل شود. بیشتر مطالعات ما در دو سطح بالاتر قرار دارند، احتمالاً به علت جوانی بیشتر آنها. ترند‌های کلی در نوآوری‌های اجتماعی وجود دارد اما رشد پویای آن نیازمند بهره‌گیری سیستماتیک از ظرفیت نوآوری اجتماعی در زمینه‌های عملی و سیاست مرتبط است. بنابراین، چالش این است که به سمت جعبه‌های سوم حرکت کنیم تا ظرفیت نوآوری‌های اجتماعی را باز کنیم. این انتقال ممکن است در جامعه مدنی رخ دهد؛ ممکن است از طریق بازار باشد، یا بخشی از استراتژی‌های سیاست باشد.
بدون دیدگاه