در کشورهای بالکان غربی، دولت‌ها به عنوان اصلی‌ترین دخیلان در حل مسائل اجتماعی مانند بهداشت، آموزش، اشتغال زدایی و مبارزه با فقر شناخته می‌شوند. با این حال، میزان مشارکت بخش‌های مختلف در کشور، از جمله ادارات عمومی، نهادهای خصوصی و سازمان‌های جامعه مدنی، متفاوت است. در حالی که ادارات عمومی به ارائه خدمات عمومی مشغول هستند، موسسات غیر مالی به دنبال رویکردهای نوآورانه‌ای هستند تا بهتر و راحت‌تر خدمات را ارائه کنند و در این مسیر با بخش‌های دیگر نیز همکاری می‌کند. بخش خصوصی نیز از طریق برنامه‌های راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوپا، از جمله حمایت از کارآفرینان، به تدریج در حوزه سرمایه‌گذاری تأثیر اجتماعی فعال شده است.
به عنوان نمونه، در کرواسی نوآوری‌های بخش عمومی هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارند. اگرچه تلاش‌هایی از سمت سازمان‌های غیر انتفاعی همچون آزمایشگاه نوآوری اجتماع (SIL)، به منظور افزایش دانش و ظرفیت مدیران عمومی در زمینه اهمیت نوآوری اجتماعی صورت گرفته است. همچنین گروه‌های دیگری نظیر NGO توسعه خلاق، SLAP، و Cluster برای نوآوری اجتماعی و توسعه (CEDRA) نیز در این راستا فعالیت داشته‌اند. انجمن شهرها نیز تاکید داشته است که از طریق تشکیل جایزه نوآوری اجتماعی آگاهی عمومی را افزایش دهد، که در نهایت به جایزه نوآوری شهرهای هوشمند تبدیل شده است.
در جهت توسعه یک اکوسیستم حامی برای نوآوری اجتماعی در بخش عمومی، تلاش چشمگیری برای مشارکت دادن شهروندان در طراحی و ارائه خدمات عمومی در حال انجام است. این مسئله مدل سنتی ارائه خدمات عمومی را به چالش می‌کشد و نقش شهروندان، جوامع، و دولت را به کل تغییر می‌دهد.
توسعه همکارانه یا هم‌آفرینی، یک رویکرد خلاقانه است که مشارکت دموکراتیک مردم در حل چالش‌های اجتماعی را تسهیل می‌کند. توسعه همکارانه، که به وضوح در نمونه شهر زاگرب نیز مشاهده می‌شود، از فشارهایی ناشی از تمایل شهروندان به مشارکت در امور عمومی و درک اینکه مدل‌های جدید ارائه خدمات عمومی به دلیل افزایش انتظارات، چالش‌های اجتماعی نوظهور و محدودیت‌های بودجه ضروری است، به وجود آمده است. یکی از راهکارهای پاسخ به تقاضای روزافزون برای خدمات عمومی، در نظر گرفتن شهروندان به عنوان شرکا و همکاران فعال به جای دریافت کنندگان خنثی است. بنابراین، توسعه همکارانه نمایانگر یک مدل برای اصلاح خدمات عمومی است.
هدف از این فرآیند تبدیل جامعه از یک گیرنده خنثی به یک فضای فعال و پشتیبان است که نوآوری اجتماعی و توسعه شهری را به خوبی ترویج می‌کند. این چشم انداز به رشد آلی نوآوری اجتماعی در زاگرب با مشارکت فعّال شهروندان می‌پردازد.
طرح‌ها و چشم‌اندازهای نوآوری اجتماعی در زاگرب
در ژانویه 2017، گروهی به نام «آزمایشگاه نوآوری اجتماعی» با همکاری شهر زاگرب پروژه‌ای را آغاز کرد تا راهکارهای خلاقانه و نوآورانه‌ای را برای این شهر ایجاد کند. این گروه با تمرکز بر مناطق خاص در داخل شهر از روش «تفکر طراحانه» استفاده کرد تا ایده‌های نوآورانه را توسعه دهد. هدف این پروژه یک ساله آگاه‌سازی کارکنان و مقامات شهری در زمینه نوآوری اجتماعی بود و چگونگی ایجاد خدمات جدید و مفید برای جامعه را به آنها آموزش می‌داد. آنها از یک روش مبتنی بر تعامل استفاده کردند که افراد مختلف از طریق همکاری برای مشکلات محلی خود راه حلی پیدا کنند.
هدف نهایی این پروژه این بود که زاگرب را به یکی از مهمترین فعالان نوآوری اجتماعی تبدیل کند و توانایی حمایت از توسعه مشترک ایده‌های جدید را برای این شهر فراهم آورد. یکی از نتایج کلیدی این تلاش، استفاده از ایده‌ها نه فقط به عنوان خروجی نهایی بلکه فرآیند ایجاد و توسعه آنها بود. این گروه نه تنها می‌خواست از ایده‌هایشان بهره‌مند شوند بلکه از روشی که برای ایجاد آنها انتخاب کرده بودند به عنوان اساسی برای تدوین سیاست‌های شهری جدید استفاده کنند. این سیاست‌ها ممکن است شامل روش‌های جدید تأمین مالی، آگاه‌سازی مقامات شهری در زمینه نوآوری اجتماعی، برنامه‌های آموزشی برای تمام افراد درگیر با شهر و حمایت از صاحبان ملک خصوصی در مرکز شهر که می‌خواهند به این نوآوری‌ها کمک کنند، باشد.
چالش‌ها و نیازهای نوآوری اجتماعی در زاگرب
زاگرب در تلاش است تا به عنوان مرکزی برای نوآوری اجتماعی شناخته شود، اما هنوز به این هدف نرسیده است. با وجود تلاش‌های محدود، هنوز جوامع قوی و یکپارچه از نوآوری اجتماعی به طور کامل شکل نگرفته‌اند. آزمایشگاه نوآوری اجتماعی در حال همکاری با شهر است تا این امر را بهبود بخشد. آنها قصد دارند مسئولین را درگیر کنند و به آنها فواید حمایت از نوآوری اجتماعی را نشان دهند.
در ادامه به چالش‌های مسیر و چگونگی حل آنها اشاره می‌شود:
- حمایت سیاسی: نیاز به رهبرانی صادق و متمایل به مشارکت شهروندان در روند تصمیم‌گیری‌های شهر داریم.
- شرکت گسترده‌تر مردم: برای موفقیت نوآوری اجتماعی، همکاری بیشتر گروه‌ها و افراد مختلف ضروری است.
- مشارکت فعال: بازیگران کلیدی همچون برگزارکنندگان و شبکه‌ها باید در راهبری مشارکت دیگران و ایجاد همکاری نقش بیشتری داشته باشند.
- تفکر کارآفرینانه: نوآوری اجتماعی را باید با نگرشی شبیه به یک کسب و کار دید و توانایی خلاقیت و پذیرش خطر را داشت.
- همکاری با طرف‌های غیرمنتظره: نیاز است که پژوهشگران حاضر باشند با افرادی همکاری کنند که در حالت عادی حاضر به این کار نیستند تا ایده‌ها و دیدگاه‌های نو به‌همراه آورند.
- برنامه‌های خاص: باید پروژه‌های ویژه‌ای ایجاد شوند که تمرکز آنها به طور خاص بر امتحان کردن ایده‌های نو، آگاه‌سازی افراد، ارائه راهنمایی و تامین منابع مالی باشد.
برای رسیدن به این تغییرات، لازم است که مسئولین شهر به جای حضور منفعلانه، به صورت فعال به حمایت از نوآوری اجتماعی بپردازند. این تغییر می‌تواند زودتر از آنچه انتظار می‌رود، زاگرب را به مکانی تبدیل کند که نوآوری اجتماعی به طور طبیعی در آن رشد کند، به گونه‌ای که گروه‌های کوچک با همکاری یکدیگر، تأثیر بزرگتری در جامعه بیافرینند.
آنچه از فرآیند نوآوری اجتماعی در کشورهای بالکان غربی آموختیم:
زمانی که مقامات شهری در حوزه نوآوری اجتماعی به مشارکت دعوت شدند، گروه‌های فعال با چالش‌هایی مواجه شدند که از جمله آنها می‌توان به کاغذبازی و روند‌های اداری آهسته و پیچیده اشاره کرد که همواره مانع از همکاری بین ادارات مختلف شهری و ذینفعان در سطوح مختلف بوده است. برای پاسخ به این موضوع، کارگاه‌ها و فعالیت‌های عملی برگزار شدند که در آن مقامات شهری در سناریوهای واقعی با شهروندان، جامعه مدنی، کارشناسان و تاجران همکاری کردند تا خدمات جدیدی را ایجاد کنند.
استفاده از روش‌های نوآوری اجتماعی، ما را قادر می‌سازند تا قدرت اعتماد و درک متقابل را در میان همه ذینفعان برقرار کنیم. به خاطر داشته باشید که برخورد با چالش‌های شهری نیاز به رویکرد چندرشته دارد. نخستین گام مهم این بود که نگاه افراد را نسبت به این چالش‌ها تغییر داده و به مشکلاتی که شهرها و مسئولین با آنها روبرو هستند اقرار کرد. این تغییر در نگرش، مسیر را برای وارد کردن یک رویکرد نوآوری اجتماعی ساختارمندتر هموار کرد و آن را به عنوان بخشی حیاتی از زندگی افراد در جامعه جا انداخت.
تجربیات عملی در حوزه عمومی نشان داد که آزمودن نوآوری اجتماعی یک راه موثر برای یادگیری است. این رویکرد می‌تواند به‌طور طبیعی منجر به تغییر سیستمی و بازطراحی خدمات عمومی شود و آنها را نسبت به نیازهای شهروندان شفاف، کارآمد و واکنشگر کند.
بدون دیدگاه